Złoże torfowe
Analogicznie do podziału torfowisk na wysokie, niskie i przejściowe dzielimy również torfy na trzy typy: wysokie, niskie i przejściowe. W obrębie każdego typu wyróżnia się szereg gatunków torfu, podobnie jak na torfowisku — szereg zbiorowisk roślinnych. Każde zbiorowisko roślinne buduje inny gatunek torfu. W konsekwencji mamy więc torfy mszysto-turzycowe, powstałe z roślinności zbiorowisk mszysto-turzycowych, trzcinowe — ze zbiorowisk trzcinowych, olchowe z olszniaka, sfagnowe — ze zbiorowisk torfowcowych. Gatunek torfu oznacza się według procentowej obecności szczątków różnych roślin, np. torf, w którym przeważać będą szczątki trzciny, nazwiemy trzcinowym.
Złoże torfu nie jest jednolite, składa się z szeregu warstw. Najlepiej możemy się o tym przekonać, jeśli obejrzymy pionową ścianę jakiegoś świeżo wykopanego dołu potorfowego. Doskonale widać na niej przebiegające poziomo, ciemniejsze i jaśniejsze smugi. Pobrane w tych miejscach próbki torfu po zbadaniu pod mikroskopem rzeczywiście wykazują znaczne różnice, zarówno w składzie roślinnym torfu, jak i w ilości zawartych w nim substancji humusowych. Ta warstwowa budowa złoża torfowego świadczy o tym, że powstawało ono z różnych zbiorowisk roślinnych i w różnych warunkach.
Próbki torfu pobierane są za pomocą specjalnego świdra. Na końcu opatrzony jest on metalową puszką, którą można otworzyć, obracając świdrem w lewo, lub zamknąć, obracając w stronę przeciwną. Świder stosunkowo łatwo dociera aż do gruntu mineralnego, naciskany przez dwóch ludzi przebija całe złoże torfowe.
O dotarciu do gruntu mineralnego wnioskujemy po silnym oporze, na jaki natrafiamy w czasie wiercenia.
Głębokość torfowisk bywa różna. Jedne z nich mają pokład torfu grubości zaledwie kilkudziesięciu centymetrów, inne osiągają 8 — 10 m miąższości. W związku z grubością złoża nasuwa się pytanie, jak długo trwa wytwarzanie tak grubego pokładu torfu. Szybkość przyrostu torfowiska na grubość zależy od wielu czynników, np. od rodzaju roślinności wytwarzającej złoże, od nawodnienia, klimatu itd. Najwyższa warstwa złożona z żywych roślin przyrasta dość intensywnie. Do mierzenia jej rocznych przyrostów stosuje się bardzo oryginalną metodę, polegającą na pomiarze rocznych przyrostków rosiczki; metoda ta odnosi się oczywiście tylko do torfowisk wysokich i przejściowych, na których ta roślina występuje. Jak wiemy, rosiczka tworzy na powierzchni kęp torfowców rozetki liści. W ciągu roku kępa torfowców przyrasta na wysokość, wskutek czego rozetka zostaje obrośnięta i ginie. W następnym roku powstaje nad nią nowa rozetka, dostosowana poziomem do nowej wysokości kępy. Odległość między rozetkami jest miarą przyrostu nawierzchni torfowiska. Przyrost ten wynosi dla niektórych torfowisk do kilku centymetrów rocznie.
Bez porównania wolniej przyrasta złoże torfu. W procesie torfotwórczym masa roślinna znacznie zmniejsza swą objętość, a odkładany torf zostaje silnie sprasowany, wskutek czego powstają minimalne przyrosty złoża. Przyrosty te nie zawsze są jednakowe i zależą od zbiorowiska roślinnego i warunków, w jakich przebiegają procesy torfotwórcze. Jak wykazały obliczenia, złoże torfu w dobrych warunkach powiększa swą miąższość około 1 mm rocznie. Stanowi to 1 m na tysiąclecie. Torfowiska o miąższości 8 — 10 m miałyby zatem odpowiednio wiek 8 — 10 tysięcy lat, a szczątki roślinne znalezione w najgłębszych warstwach pochodziłyby z roślin, które żyły 8 — 10 tysięcy lat temu.
